Hoe ontstond het idee voor een voorstelling over nooit vertelde verhalen en niet gestelde vragen?
Eran (Ben-Michaël): ‘We repeteerden voor het tweede deel van onze serie George & Eran lossen wereldvrede op, en deelden behoorlijk persoonlijke verhalen en pijnlijke herinneringen. We hebben een hechte band opgebouwd. Celil, onze regisseur, vertelde dat hij tijdens een gevangenschap van vier jaar in Turkije was gemarteld. En hij zei erbij: ‘Wat ik nu vertel, weten mijn kinderen niet eens.’ Wow… George bleek op zijn beurt zijn ouders nooit te hebben gevraagd waarom ze in 1999 op stel en sprong uit Syrië zijn gevlucht. Ik dacht direct: ‘Daar zit een voorstelling in’. Niet durven vertellen, niet durven vragen, om de ander niet te belasten.”
Celil (Toksöz): ‘In de vertrouwde sfeer van het theater kwamen mijn herinneringen naar buiten, omdat George en Eran ook in hun ziel lieten kijken. Ja, die martelingen met stroomstoten en het uittrekken van nagels waren heftig. Maar ik voel mij niet getraumatiseerd. Ik ben gelukkig en trots. Ik wil niet dat mijn kinderen mij zien als een vader die het moeilijk heeft. Maar zwijgen is ook een overlevingsmethode. Doordat het nu de vorm van een voorstelling heeft, kan ik er open over zijn.’ George (Elias Tobal): ‘Ik ving als dertienjarige slechts flarden op, over onze vlucht vanuit Syrië met mensensmokkelaars. Ik durfde niets te vragen. Mijn vader had daar een goed bestaan, met een succesvol naaiatelier. Hij heeft het hoogst haalbare geprobeerd voor zijn gezin, maar misschien heeft hij ook wel spijt van dingen. Ik gun mijn vader zijn eigen verwerkingsproces.’
Maar nu weten familieleden die De vlucht van een granaatappel zien, toch wat verzwegen is?
George: ‘Mijn vader kan niet komen omdat hij halfzijdig is verlamd en niet kan zitten. Mijn moeder heeft hem er wel over verteld. Zij zei na afloop: ‘Wordt het niet eens tijd dat je een Shakespeare gaat spelen, en niet meer theater over je eigen leven maakt? Zij en mijn vader zijn ying & yang, als de een somber is, wordt de ander vrolijk. Ik ben minder drammerig geworden. Ik hoop dat hij voelt dat als de tijd daar is, hij mij zijn verhaal kan vertellen.’ Celil: ‘Voor mij was dit een fijne reden weer zelf als acteur op het podium te staan. Dat had ik lange tijd niet gedaan. Ik had moeite teksten te onthouden. Tijdens mijn slaap schopte ik veel met mijn voeten. Ik onderdrukte blijkbaar herinneringen. En ik schrok van rammelende fietskettingen. Maar ik heb mij er nooit alleen in gevoeld. Mijn broers, ouders en vrienden zijn ook gemarteld. En nu mijn kinderen groter zijn, hoef ik niet meer bang te zijn dat klasgenootjes op het schoolplein roepen dat ik in de gevangenis heb gezeten.’
Jullie noemen de voorstelling ‘een conflictkomedie met vluchtgrappen’. Kun je lachen om leed?
Celil: ‘Met mijn broers, vrienden en ouders maak ik er grappen over, omdat we hetzelfde hebben meegemaakt. Bovendien is een familietrek dat wij niet opgeven. Wij kunnen er nu om lachen, omdat we volgehouden hebben en geen verraders zijn geworden.’ Eran: ‘Juist die humor zorgt dat het af en toe ongemakkelijk wordt. Dat hoort ook bij theater. In mijn Joodse familie liggen heftige verhalen te broeien onder de oppervlakte. Daar worden grappen over gemaakt, ook over wie nog recht heeft op welke trauma’s.’ Xander (Straat, regisseur): ‘Daarom hebben we er ook een blond, blozend Nederlands meisje bij gevraagd: Imke Smit. Zij vraagt zich af: bestaat er een hiërarchie in leed? Haar ouders zijn gescheiden toen ze vijf was, dat stelt weinig voor in verhouding tot Celils ervaringen in Turkije. Toch is haar inbreng essentieel. Dit is een voorstelling over een universele generatiekloof, niet over gevluchte allochtonen. Iedere familie heeft wel een familiegeheim.
Ik moest bijvoorbeeld van mijn neef horen dat mijn opa zich had opgehangen. Dat had mijn moeder mij nooit verteld.’ Eran: ‘Ik heb mijn ouders geïnterviewd voor hun 40-jarig huwelijk maar ik durfde niet de diepere vragen te stellen, zoals “Is je leven geworden wat je ervan had gehoopt?” Ja, ook uit angst te confronterend te worden. Stel dat zijn antwoord ‘nee’ zou zijn?’ Imke (Smit): ‘Ik laat in de voorstelling merken dat ik best jaloers ben op die leed-verhalen. Waar sta ik op die traumaladder? Onderaan… Totdat duidelijk wordt dat iedereen worstelt met verzwegen emoties. Vreemd genoeg onthoud je vooral wat niet wordt verteld.’
Wat doen de granaatappels in de titel en de voorstelling?
George: ‘De granaatappel staat symbool voor vruchtbaarheid; het sap is een levenselixer. Maar het rood van de vrucht staat ook voor de dood.’ Eran: ‘En de vlekken krijg je nooit meer uit je kleren, zoals iets dat je hebt verteld niet meer kan worden ‘ontverteld’. Er bestaat een mooie oosterse uitdrukking over eenheid in veelheid, dat je leven bestaat uit duizend verhalen. Dat wordt gesymboliseerd door de granaatappel met zijn honderden pitjes. Het is één én duizend dingen tegelijk.’ Xander: ‘We wilden eerst rode vruchten in houtsnippers leggen. Maar dat was niet brandveilig. Nu liggen ze in maagdelijk wit vogelzand met anijsgeur. Dat ruikt lekker en verwijst ook nog naar mijn boerenfamilie, waar vroeger patronen in vogelzand werden gelegd, in zondagse kamers.’
